„Budowanie zdolności kluczowych zainteresowanych stron w dziedzinie energii geotermalnej” – znaczący wkład Projektu MF EOG w poszerzanie wiedzy o geotermii i wspieranie jej wykorzystania w Polsce.

Działania szkoleniowe w Polsce

W Działaniach szkoleniowych w Polsce w 2022 i 2023 r. wzięło udział łącznie 127 uczestników, a także kilka osób jako wolni słuchacze. Osób zainteresowanych możliwością udziału było natomiast znacznie więcej. Każda runda obejmowała 2 dni warsztatów w Warszawie oraz 1 dzień wizyt technicznych w kilku instalacjach i zakładach geotermalnych w rejonie stolicy (w Mszczonowie i we Wręczy). Zajęcia prowadziło 20 wykładowców – z Krajowej Agencji Energii Islandii,  IGSMiE PAN, eksperci zewnętrzni, a także kilkoro specjalistów z MKiŚ, NFOŚiGW, MSZ. Wśród zaproszonych mówców był ambasador Islandii w Polsce oraz przedstawiciele kierownictw MKiŚ i NFOŚiGW. Podczas wizyt technicznych ich uczestnicy spotkali się z kilkunastoma specjalistami lokalnymi i przedstawicielami samorządów.

Program Działań został przygotowany z uwzględnieniem luk w wiedzy, które zostały wcześniej zidentyfikowane przez partnerów Projektu, a także potrzeb i propozycji przekazywanych przez adresatów tych Działań. Opracowano streszczenia wykładów, materiały informacyjne, a na ich podstawie obszerny podręcznik (wydany w formie książki w polskiej wersji językowej) .

Działania szkoleniowe zostały poddane ocenie uczestników w formie anonimowych ankiet. Ocena dotyczyła podstawowych elementów składających się na ich stronę organizacyjną i merytoryczną, znaczenia dla poszerzenia wiedzy na temat  ciepłownictwa geotermalnego, Funduszy EOG, ich celów, oddziaływania, roli Państw–Darczyńców. Podczas organizacji Działań w 2023 r. skorzystano z niektórych opinii i propozycji przekazanych przez uczestników w 2022 r.

Cieszy fakt, że wszyscy uczestnicy bardzo wysoko ocenili zarówno organizację, jak i poziom merytoryczny Działań.

Wizyty studyjne w Islandii

W Wizytach studyjnych w Islandii w 2022 r. i 2023 r. wzięło łącznie udział 51 uczestników z Polski (osób zainteresowanych możliwością udziału było natomiast o wiele więcej). W programie zawarte były warsztaty, spotkania sieciujące z udziałem łącznie około 120 osób z Polski oraz z Islandii (pierwszy dzień), a następnie wizyty w ciepłowniczych instalacjach geotermalnych w Reykjaviku i południowej Islandii (dwa dni). Liczny udział uczestników z Islandii w wydarzeniach 1. dnia Wizyt   świadczy o bardzo dużym zainteresowaniu nawiązywaniem współpracy w obszarze geotermii. Znaczenie tych wydarzeń potwierdził fakt, że zabrało podczas nich głos także sześć osób z kierownictw Ministerstwa Energii, Klimatu i Środowiska i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Islandii, a także JE Ambasador Polski na Islandii. Uczestnicy Wizyt zapoznali się z funkcjonowaniem koło 15 instalacji geotermalnych ukierunkowanych na ciepłownictwo sieciowe (o parametrach zbliżonych do warunków, jakie posiadamy w Polsce), a także pracujących dla innych potrzeb. Uczestnikom Wizyt przekazano materiały informacyjne, a także zestaw prezentacji przygotowanych przez stronę polską oraz islandzką na seminaria, warsztaty i spotkania sieciujące.

Podobnie jak Działania szkoleniowe, również Wizyty studyjne zostały ocenione przez ich uczestników w formie ankiet. Wszyscy bardzo wysoko ocenili zarówno ich organizację, jak i poziom

Eksperckie wizyty studyjne w wybranych miejscowościach w Polsce 

Eksperckie wizyty studyjne z udziałem ekspertów z zespołów NEA oraz IGSMiE PAN zorganizowano do 4 miejscowości w Polsce: Konina i Chochołowa (w 2022 r.) oraz Koluszek i Koła (w 2023 r.). W każdej z tych miejscowości wizyty trwały 2 dni. Ich celem było poznanie warunków geotermalnych odwiedzanych miejscowości, zapoznanie z realizowanymi lub planowanymi projektami zagospodarowania energii geotermalnej, zebranie informacji do opracowania Raportu.

Wybór miejscowości nastąpił na podstawie analizy ich warunków geotermalnych, możliwości efektywnego udostępnienia i wykorzystania energii geotermalnej, zaawansowania działań w tym zakresie, aspektów energetycznych, ekologicznych i innych. Ważna była też wola współpracy z partnerami Projektu oraz korzystania z uzyskanych wyników badań i rekomendacji zawartych w szczegółowym Raporcie. Programy opracowano wspólnie z gospodarzami Wizyt w każdej z miejscowości. Uwzględniono w nich zapoznanie zarówno z gospodarką ciepłowniczą, jak i całokształtem gospodarki komunalnej, planami jej rozwoju i modernizacji, strategiami zrównoważonego rozwoju. Poznano także różne dziedziny prowadzonej działalności gospodarczej, które mogą być perspektywiczne dla zastosowania energii geotermalnej. Ważnym uzupełnieniem programów technicznych Wizyt było krótkie zapoznanie z historią, dziedzictwem kulturalnym i duchowym odwiedzanych miejscowości i ich pobliża. Także te aspekty stanowiły element budowania współpracy i wzajemnego poznawania ojczystych krajów partnerów Projektu.   

W Wizyty w poszczególnych miejscowościach zaangażowanych było łącznie około 30 osób – przedstawicieli władz samorządowych, lokalnych specjalistów, operatorów instalacji ciepłowniczych,  beneficjentów programów wsparcia rozwoju wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie. Poznano łącznie 10 instalacji i obiektów  geotermalnych  w różnych fazach realizacji. (oraz z 8 innymi instalacjami i obiektami komunalnymi).  

Raport z Eksperckich wizyt studyjnych 

Raport z Eksperckich wizyt studyjnych  nt. możliwości wykorzystania energii geotermalnej w wybranych miejscowościach w Polsce opracowano w 2022–2023 r. dla 4 miejscowości, w których odbyły się te wizyty. Zawiera 4 części: Część A. Konin; Część B. Chochołów; Część C. Koluszki; Część D. Koło.  

Każda część Raportu zawiera wyniki analiz i badań oraz propozycje optymalnego zagospodarowania energii geotermalnej w ciepłownictwie, a także w innych celach, zwiększenia efektywności energetycznej, rozwiązań innowacyjnych, projektów pilotażowych, wyniki analiz socjologiczno-ekonomicznych, wnioski i rekomendacje dla poszczególnej miejscowości. Opracowanie uwzględnia wiedzę, metody, doświadczenia, technologie stosowane przez partnerów z Islandii, a także  doświadczenia i propozycje strony polskiej. Są one przedstawione z perspektywy partnerów Projektu – autorów tych opracowań, którzy zaproponowali ich rozważenie i wprowadzenia do praktyki, jako uzupełniających lub poszerzających już istniejące rozwiązania i wykonane projekty.   

Główne wyniki, wnioski i rekomendacje zawarte w Raporcie zostały zaprezentowane i przedyskutowane podczas spotkań zespołów IGSMiE PAN i NEA z reprezentantami wymienionych podmiotów. Raport zawiera łącznie około 300 stron, na co składają się teksty (w tym podsumowania, wnioski, rekomendacje dla każdej miejscowości), ryciny i tabele. Raport przekazano podmiotom, dla których został opracowany.

W opiniach przedstawicieli wszystkich miejscowości, dla których opracowany był Raport, jest on bardzo przydatny zarówno dla już prowadzonych projektów geotermalnych, jak i dla dalszych planowanych prac i możliwości szerokiego zagospodarowania energii i wód geotermalnych. 

Informacja i komunikacja

Działania informacyjne i komunikacyjne obejmowały m.in. informacje prasowe, ulotki, roll-upy, stronę internetową, upowszechnianie podczas konferencji oraz innych wydarzeń krajowych i zagranicznych, publikacje artykułów w czasopismach popularno-naukowych i naukowych. Zorganizowano 3 wydarzenia na inaugurację i podsumowanie Projektu (2021, 2024). Informacje o Projekcie i roli MF EOG we wspieraniu rozwoju geotermii prezentowano podczas 20 konferencji, kongresów, innych wydarzeń krajowych i międzynarodowych – w tym m.in. Kongresów Geotermalnych: Światowego (2023), Europejskiego (2022), Ogólnopolskiego (2021, 2023), Okrągłego Stołu Geotermalnego – międzynarodowego wydarzenia zorganizowanego przez inicjatywę Geothermica (2023), a także Światowego Szczytu nt. Roli Geotermii (2024). Przedstawiono około 30 prezentacji i posterów na temat Projektu. Opublikowano blisko 40 artykułów, abstraktów, relacji prasowych. Do końca 2023 r. odnotowano około 2200 wizyt na stronie internetowej Projektu.

Wkład Projektu i MF EOG do wspierania wykorzystania geotermii w Polsce i rozwoju współpracy polsko-islandzkiej 

Projekt KeyGeothermal był wspólnym działaniem jego partnerów, adresatów, wielu zaangażowanych osób i podmiotów. Przyniósł wiele rezultatów, umożliwił pogłębienie wiedzy z zakresu geotermii i znajomości przykładów praktycznych, technologii, ułatwił przepływ informacji i doświadczeń, wykonanie wspólnych badań i analiz, lepsze poznanie specyfiki sektorów geotermalnych w Polsce i na Islandii, podejścia do badań i inwestycji. Wiele osób przekonał do geotermii i wzmocnił ich motywację do podejmowania projektów z tego zakresu. Przyczynił się również do dalszego postępu w rozwoju współpracy pomiędzy specjalistami oraz instytucjami z obu krajów.

Partnerzy i eksperci podkreślili, że dzięki Projektowi mogli podzielić się wiedzą i doświadczeniami z osobami, które ich potrzebują i z nich skorzystają. Partnerom islandzkim został przybliżony w rzetelny sposób obraz energetyki, w tym ciepłownictwa systemowego, w Polsce, oraz wiele działań podejmowanych na różnych szczeblach dla redukcji jego emisyjności, wprowadzania OZE, w tym geotermii. Poznali także nowoczesne rozwiązania w zakresie gospodarki komunalnej, innowacyjne projekty rozwoju elektroenergetyki. 

Osiągnięcia Projektu zasługują na uwagę tym bardziej, że był on zrealizowany w dużej mierze podczas pandemii covid-19, z wszystkimi ograniczeniami i utrudnieniami tego okresu, inflacją oraz innymi towarzyszącymi okolicznościami. Pomimo tego, dzięki dołożeniu wielu starań, dużemu zaangażowaniu partnerów, operatora Programu oraz instytucji wspierającej, wielu osób, podmiotów i decyzjom Biura MF EOG i NMF – został on zrealizowany. Trzeba dodać, że niektóre  jego efekty przekroczyły nawet zakładany poziom i wskaźniki.  

Początki współpracy polsko-islandzkiej  w dziedzinie geotermii

Warto w tym miejscu wskazać na początki współpracy obu krajów w projektach geotermalnych finansowanych przez MF EOG i NMF: sięgają one lat  2016–2017, kiedy zrealizowano trzy pierwsze projekty predefiniowane z udziałem zespołów z Islandii i Polski (w jednym z nich brali udział także partnerzy z Norwegii oraz z Europejskiej Rady Energii Geotermalne); www.eeagrants.agh.edu.pl; www.pgi.gov.pl/geothermal4pl. Te projekty otworzyły drogę dla geotermii w programach dwustronnych i regionalnych III edycji MF EOG i NMF, 2014–2021. Był wśród nich predefiniowany Projekt KeyGeothermal – ważny element we wspieraniu programów rządowych przeznaczonych na inwestycje zmierzające do wzrostu wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie w Polsce.  

Zakończenie

Dzięki Projektowi zrealizowano największe dotychczas działania szkoleniowe z zakresu energii geotermalnej przeznaczone dla osób reprezentujących szerokie spektrum interesariuszy w Polsce – w ważnym momencie dla branży, gdyż na początku jej szerszego rozwoju dzięki wsparciu dostępnemu z największych dotychczas programów krajowych i  międzynarodowych. Co więcej – także w obliczu istotnych wyzwań dla lokalnego bezpieczeństwa energetycznego, utrzymywania akceptowalnych społecznie cen energii, itp. Bardzo wielu uczestników szkoleń w Polsce  oraz uczestników wizyt studyjnych na Islandii, wizyty eksperckie i specjalistyczne raporty, podręcznik, materiały informacyjne, inne efekty wymierne i niewymierne – to bezsprzeczne potwierdzenie znaczenia i zasadności realizacji Projektu. W ten sposób wniósł on istotny wkład także do realizacji celów MF EOG 2014–2021, Program „Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu”. 

Mamy nadzieję, że wiedza i doświadczenie uzyskane dzięki Projektowi przyczynią się do pomyślnej realizacji przedsięwzięć geotermalnych w polskich miejscowościach i gminach, wzrostu wiedzy i akceptacji. Cieszymy się, że Projekt ułatwił nawiązanie bliższej współpracy gmin, miejscowości oraz przedsiębiorstw z Polski i Islandii. Wskazuje to na potrzebę realizacji kolejnych podobnych projektów tym bardziej, że geotermia powinna być jednym z głównych obszarów współpracy Polski

i Islandii zarówno w ramach MF EOG oraz NMF, jak i w ramach innych programów oraz inicjatyw. Bardzo trafnie wyraża to wypowiedź jednej z osób uczestniczących w Konferencji końcowej.

„Proszę o uruchomienie projektu „Follow up KeyGeothermal”

Beata Kępińska, Aleksandra Kasztelewicz, Magdalena Tyszer i zespół (Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN), Baldur Pétursson i zespół (Krajowa Agencja Energii Islandii)